ANNA3 - Tentoonstelling 'MA' door Sei Arimori en Annie Brasseur in de Sint-Anna-ten-Drieënkerk, Antwerpen Linkeroever

Interview met Annie Brasseur
Op de tentoonstelling kan u een interview bekijken met Annie Brasseur, over haar werk, de tentoonstelling, Japanse kunst, Bach en beïnvloeding
Lees hier meer...

Waarom hebt u 'ma' gekozen als titel of thema voor de tentoonstelling?
Het concept 'ma' dat in Japan verwijst naar dat esthetisch concept van de leegte in architectuur, in schilderkunst, in beeldhouwkunst of naar de stilte van de muziek, dat concept spreekt me al sinds enkele jaren aan, zonder noodzakelijkerwijs te weten dat dat 'ma' heette.
Ik had het werk Vide et Plein gelezen van François Cheng dat eindelijk mijn preoccupatie over de leegte beantwoordde, want eigenlijk teken ik lijnen in de ruimte, ik zet de leegte gevangen en dat boek heeft enkele antwoorden gegeven op mijn preoccupaties.
Wanneer ik Sei Arimori ontmoette, hebben we Japan bezocht en is dat concept heel duidelijk verschenen tijdens een bezoek aan het museum van Lee Ufan in Naoshima. Hij representeert voor mij precies dat concept 'ma' aangezien hij werkt met enkele van de essentiële elementen, met leegte tussen die elementen en een perfecte harmonie.

Hoe bent u ertoe gekomen om uw werk tentoon te stellen in deze/de kerk?
Uitgenodigd worden in deze mooie ruimte, echte magnifieke stukken installeren; wij accepteerden deze uitnodiging zeer graag.
In feite, als deze plaats niet zoveel ruimte had geboden, als we niet die zeer mooie en hartelijke ontmoeting hadden gehad vanaf het begin, en als er niet ook andere zeer mooie tentoonstellingen waren geweest en een dynamiek achter deze organisatie, zouden we wellicht (de uitnodiging) niet aanvaard hebben.

Zijn uw kunstwerken eerder Belgisch of is er een link met bepaalde principes van de Japanse kunst?
De Japanse cultuur interesseert mij al vele jaren.
Maar in feite is mijn verdieping erin gekomen door de reizen, in het bijzonder door de ontdekking van de tempels van Kyoto , waar de natuur werkelijk prachtig is.
De natuur is oppermachtig en de aandacht vestigen op een simpele steen bedekt met mos, brengt een andere blik op de natuur teweeg.
Een tak van een boom bijvoorbeeld waaraan wij, Westerlingen, niet echt veel belang meer hechten.
De blik die aanzet tot dat opmerkzaam maken, verandert onze denkwijze, onze manier om de dingen te bekijken.
Dus dat is een zeer grote verrijking.
Ook het samenwonen met een Japanse artiest, een Japanse schepper, is dagelijkse poëzie omdat zijn blik verschillend is van de mijne.
Hij is iemand die de wolken en de natuur observeert, die volledig doordrongen is van de natuur van 's ochtends tot 's avonds tot het opkomen van de maan.
Dus die uitwisseling is uiteindelijk een hele verrijking en verhindert stagnatie/stilstand.
Mijn visie op de wereld is dus veranderd, mijn blik is veranderd.
Ook al ga ik altijd door met dezelfde zoektocht op het niveau van grafische vormgeving, de lijn, de strook, toch is mijn visie op het materiaal veranderd, want ik werk voornamelijk met metaal en hier heb ik me beziggehouden met de schoonheid van het hout..
Ik veronderstel dat het de invloed is van Japan en van het samenleven met een Japanse poëet.
Ik heb er dus voor gekozen om hier stroken, banden tentoon te stellen die die buitengewone schoonheid bezitten.
Ik stond versteld van de schoonheid van het hout en ik ben erg gelukkig dat ik kan werken met dit natuurlijk, edel materiaal dat vele kwaliteiten heeft.
In wezen interesseer ik me voor de vibraties van stroken van staal en in dit geval heeft men een andere vibratie.
Het is een materiaal dat ontzettend veel teweegbrengt en eigenlijk heb ik zij aan zij gewerkt met die grote stroken en is het een echt plezier om dat aspect van de vergeten natuur van de ziel van het hout te ontdekken.
In wezen danst hout anders dan metaal en ik hoop dat dat een even interessante visie zal verschaffen aan de bezoeker van de tentoonstelling.
Wat er zich eigenlijk heeft afgespeeld in mijn werk op het niveau van de techniek, van het materiaal is dat ik het metaal bedwing, ik beheers het, terwijl in dit geval het hout de wet dicteert.
In feite, als ik het verkeerd manipuleer, breekt het, gaat het stuk, en dat aspect van de dingen interesseert me want in wezen ben ik het die de natuur en zijn wetten moet respecteren.
In feite, door de strook op natuurlijke wijze te laten vallen, zoals hij is, denk ik dat ik in die zin de oosterse denkwijze benader.

In uw werk speelt u met een soort spanning tussen verschillende materialen, meer precies : geplooid metaal vergeleken met geplooid hout. Waarom? Vanwaar komt die interesse of zelfs fixatie?
Wat betreft het materiaal, is het de weerstand van de materialen die me interesseert.
Eigenlijk probeer ik altijd te komen tot vormen die zeer, zeer licht zijn en die een vibratie in zich meedragen.
Ik interesseer me ook voor de geluiden die de materialen hebben, zoals het metaal.
Het hout hier bijvoorbeeld maakt een specifiek gekraak wanneer het heen en weer gewiegd wordt door de wind.
Het is dus op het niveau van de resistentie van de materialen: het fysieke aspect van de dingen.
Maar er is ook een spel, er is het ludieke aspect en ik hoop ook de bezoeker te amuseren want het doet ook beroep op de kinderlijke blik, het is ook intrigerend om elementen te zien vibreren of schommelen in de ruimte.
In feite, wanneer de stukken in de publieke ruimte worden geplaatst, gebeurt het ook dat de bezoeker zelf tussenkomt als hij op een vloer wandelt waar zich sculpturen bevinden, dan zijn de sculpturen in beweging.
Dus de bezoeker neemt deel aan de vibratie van het werk.

Op welke manier moet men naar uw kunstwerken kijken?
Zoals ik eerder al zei, hoe stukken zoals deze benaderen, wellicht met de blik van een kind.
Ik hoop dat u dezelfde verwondering zult ervaren voor de schoonheid van het hout zoals ik die heb ervaren wanneer ik dat blonde of honingkleurige hart van het hout, dat een bijzondere sensualiteit bezit, ontdekte.
Er is de geur van het hout en zijn waardigheid, de nerf en ik hoop dat dat ook uw gevoelige snaar zal raken.
Kijken met de blik van een kind, zich oefenen in het verwonderlijke.

Kunt u ons vertellen over de aantrekkingskracht van de ruimte van deze kerk en uw interesse om er tentoonstellen?
Deze plaats van religie en meditatie is zeer interessant om vrij minimale werken te plaatsen, die ook geschikt zijn om te reflecteren.
Ik hoop dat dat ook sereniteit met zich mee zal brengen.

Op welke vlakken raken uw kunstwerken en die van Sei en op welke verschillen zij?
Wel, de schilderkunst van Sei ligt in de lijn van de traditie van meren of van tempera met bladgoud wat enorm veel tijd vereist, het is een meditatief monnikenwerk.
Mijn manier van werken is veel sneller, zij ligt in de lijn van 'de eeuw van de snelheid', ik kom graag snel tot een resultaat.
Ik ga dus proberen de middelen te vinden om een optimaal resultaat te bekomen met een minimum aan middelen.
We werken dus zeer verschillend.
Wat ons misschien verenigt, is die voorliefde voor de leegte - de 'ma' voor hem -, die respiratie die er in ons werk zit en een zekere muzikaliteit.
Misschien door aanhoudend muziek te muziek beluisteren, door doordrenkt te zijn van muziek, dat we erin slagen ook een muzikaliteit in zijn schilderkunst en in mijn sculpturen te creëren.

Beïnvloeden jullie elkaar?
Wij werken met een gemeenschappelijke zin voor kritiek ten opzichte van het werk van de andere, wat uiteindelijk een veeleisende dynamiek creëert.

Wilt u de bezoeker van de tentoonstelling raken en hoe?
Ik hoop dat de bezoekers even geraakt zullen zijn door de schoonheid van dit materiaal, door zijn waardigheid en een contact met Moeder Natuur zullen terugvinden net zoals ik het misschien verloren had.
En er zijn dus ook die stroken, de ringen van Möbius, die tekens zijn voor de oneindigheid waarin men een symboliek kan zien.
Er zijn ook cijfers, er zijn drie ringen, er zijn zeven grote, opgehangen ringen waarin iedereen antwoorden kan vinden.
De ringen van Möbius zullen zo opgesteld worden dat ze dicht bij de bezoekers zijn.
Dus er zal ook een zij aan zij zijn waarin men zal kunnen rondwandelen in de binnenkant zelf van de ringen.
Dus tegelijkertijd een sensuele reis op het gebied van het materiaal en ook een spirituele voor zij die er andere zaken in zullen willen vinden zoals het teken van de oneindigheid van de ring van Möbius.

Wat is de invloed van Johan Sebastian Bach op uw werk?
Johan Sebastian Bach is onze voedstervader (vreemd woord maar bestaat blijkbaar echt). Ik heb hem enorm veel beluisterd gedurende mijn jeugd en zelfs de grammofoonplaten van Die Kunst der Fuge gebruikt.
En er blijven wellicht nog altijd enkele dingen over van die onderdompeling in Bach.
Het is een echte voorbeeldfiguur als componist en als muzikant van uitzonderlijke klasse die ongetwijfeld ontzettend veel mensen heeft geholpen op moeilijke momenten.
Wanneer ik zeg voedstervader, gevoed door zijn muziek inderdaad, maar die brengt ook een zekere sereniteit met zich mee.
Hij is een werkelijk essentieel persoon.
En dus over de ringen van Möbius, men merkt ook dat het echte muzikale (geen betere vertaling gevonden, maar ben niet zeker dat dit juist is) van Bach gecomponeerd werd op een partituur in de vorm van een ring van Möbius, want Bach was ook geïnteresseerd in wiskunde: cijfers interveniëren ontzettend veel in zijn werk.
Maar hij was ook een tijdgenoot van Leibnitz, die ouder was dan hem, en hij deelt trouwens hetzelfde universum of eerder diezelfde kijk op het universele.
Van Leibnitz had ik een van zijn uitspraken over muziek opgeschreven.
Hij zei dus: « Muziek is een onbewuste oefening in metafysica, waarbij de mens niet weet dat hij filosofie beoefent, want muziek is de essentie zelf van het zijn."

Wat is de invloed geweest van de ring van Möbius in uw werk?
Waarom de ring van Möbius? Eigenlijk interesseert de strook mij al gedurende lange tijd, ik bewerk hem, ik buig hem in verschillende vormen.
En ja, men kan een continuo zien en een teken van oneindigheid dat misschien van de orde van de spiritualiteit is.

Kan men uw kunstwerken 'religieus' noemen of eerder rationeel of 'cartesiaans'?
Ik spreek liever van spiritualiteit.
In feite, aangezien men spreekt over stroken en over dat concept van oneindigheid, heeft het tegelijkertijd betrekking op gelovigen en niet-gelovigen.
Men kan zich misschien vragen stellen, enfin, ik hoop het, dat dit ook de gelegenheid zal zijn om zich vragen te stellen.
Is het leven ten slotte niet een eeuwige herhaling, wie zijn wij en wat zal onze toekomst zijn, is er niet die eeuwige herhaling zoals de ringen van Möbius dat zijn?
En de ruimte van Anna Drie staat net toe te mediteren.

ANNA3 - Annie Brasseur in de Sint-Anna-ten-Drieënkerk, Antwerpen Linkeroever

Interview met Sei Arimori
Op de tentoonstelling kan u ook een interview bekijken met Sei Arimor, over zijn werk, over MA, de Vlaamse primitieven, het Westen en het Oosten, over Annie, over muziek.
Lees hier meer...

Wat is 'ma' voor u ? ANNA3 - Sei Arimori in de Sint-Anna-ten-Drieënkerk, Antwerpen Linkeroever

Er wordt gezegd van het woord "Ma" dat het een typisch Japans iets is. Maar ik denk dat wanneer je dagelijkse, hedendaagse problemen in acht neemt het beter is grondig na te denken over "ma".
Ik vind ook dat "ma" vanuit verschillende invalshoeken belangrijk is. Als je het bekijkt vanuit het karakter zelf, betekent "ma" "tussen." zoals in "tussen het ene en het andere ding." Maar, wanneer je dit in termen van ruimte en tijd bedenkt, de zeer grote probleemstellingen en problemen die wij in ons dagelijkse leven voelen, daar kan het ("ma") een oplossing voor zijn denk ik.
"Ma" is ook een woord dat specifiek uit het Japanse "zen" en de theeceremonie is ontstaan.

Waarom koos u 'ma' als titel voor deze tentoonstelling ?
In mijn laatste tentoonstellingen introduceer ik als thema vaak bewegelijke dingen, maar ook hele stille statische dingen Om die te symboliseren teken ik abstracte schilderijen In die schilderijen heeft het begrip "ma" een zeer diepe betekenis gekregen, voornamelijk om de relatie tussen verschillende dingen aan te duiden. Daarom heb ik de laatste tijd voornamelijk werken gemaakt waarin deze gedachte "ma" wordt geïntegreerd.
Vervolgens, besloot ik om ook voor deze tentoonstelling dit begrip "ma" zeer prominent weer te geven. Als titel heb ik gekozen voor iets simpel, maar ook iets dat voor mij en Annie een heel belangrijk concept is, en daarom hebben we besloten het te integreren in de tentoonstelling.

Hoe kwam u tot het werk dat we nu kunnen zien in deze kerk ?
Deze keer hadden we van ANNA3 een verzoek ontvangen. En we zijn zeer dankbaar dat we onze werken hier mochten tentoonstellen.
Toen we nadachten over onze schilderstijl voor deze tentoonstelling vonden we dat het maken van werken met het thema "ma" zeer toepasselijk zou zijn. Ik heb voornamelijk kunstwerken op basis van bomen geïntegreerd vanuit de gedachte: "Een boom die in de tuin is omgevallen, kan ik die niet recycleren?". Op die manier denkend heb ik die boom als een Christelijk kruis bekeken, en hem als "object" opnieuw gemaakt. Vervolgens, wat betreft de andere schilderwerken heb ik, gebruikmakend van werken met de thema's die ik tot nu toe al had gebruikt, nieuwe werken gemaakt.
Deze zijn ook gemaakt op basis van het thema "ying" en "yang."

Is uw werk typisch Japans of leunt het aan bij de Vlaamse primitieven ?
Ikzelf ben geboren in Japan en als ik mijn verschillende schilderstijlen bekijk heb ik wel het gevoel dat ze Japans zijn. Echter, aangezien ik veel de dingen geleerd heb van Westerse schilderkunst, bijvoorbeeld dingen zoals concepten, materialen, schetstechnieken, enzovoort, heb ik die technieken al van op jonge leeftijd beoefend.
Daarom denk ik dat ik schilderijen maak met een sterke westerse basis. Maar, de basisconcepten van de modellering in mijn schilderijen zijn het Japanse "ma" en de aandacht voor ruimte, zijn ook in mijn schilderijen vervat.
Vervolgens, wanneer u me zegt dat mijn schilderijen dicht bij de Vlaamse primitieven staan denk ik toch dat dit niet zo is. Echter, aangezien de schildertechniek die ik geleerd heb voornamelijk overeenkomt met die van de Vlaamse primitieven en de Italiaanse tempera in de stijl van het middeleeuws classicisme, dan leunt mijn schildertechniek zeer dicht aan bij de Vlaamse primitieven. Aan de andere kant, het gaat niet alleen om de techniek, maar om de techniek van die periode en zijn expressie in één vorm vervat. En daarom zijn mijn schilderijen werken die hinten bevatten, die aan de schilderstijl van de Vlaamse primitieven een hedendaagse en abstracte betekenis geven. Daarom hebben mijn schilderijen in die betekenis wel een enorme invloed ondergaan van de Vlaamse primitieven.

Wat boeit u in de kunst van de Vlaamse Primitieven?
De invloed die ik heb ondergaan van de Vlaamse primitieven is het feit dat ik in die zeer gedetailleerde werken een enorme aantrekkingskracht voel. Ook de schildertechniek, de tempera die ik geleerd heb, en de olietechniek die voor een verassende realistische weergave zorgt, daar voel ik een enorme verbazing in en ik ben er enorm van onder de indruk.
Ook op het vlak van de compositie, waar alle details grondig in acht genomen worden en de aandacht die alle hoeken en kantjes bereikt, de huid die geschilderd is alsof ze van edelstenen is.. Al deze punten zorgen er voor dat het een schilderswereld is met een techniek die je nergens anders tegenkomt vind ik.
Het feit dat men 500 jaar geleden deze zogenaamde "superrealistische" ruimtes kon weergeven, daar ben ik niet extreem verbaasd over. Ik heb me wel constant de vraag gesteld waarom deze techniek ontstaan is maar uiteindelijk kwam ik te weten dat het een eerste expressietechniek was op basis van tempera en olietechniek en die techniek pas ik toe in mijn eigen werken.

Waardoor werd u als kunstenaar aangetrokken door de ruimte van de Sint-Anna-ten-Drieënkerk?
Ik was eerst verbaasd over de architectuur van deze moderne kerk: het was zowel katholiek, als gotiek, er waren verschillende grootse decoratieve stijlen maar ik vond ze wel heel erg intiem, en nog meer was het een architectuur die een grote ruimte ondersteunde en daarom dacht ik dat het een geweldige ruimte zou zijn voor een tentoonstelling.
Vooral de hoogte van het plafond zorgt er op een gotische manier niet zozeer voor dat het een hele hoge ruimte wordt maar dat het een "doos van ruimte" wordt die de hoogte ondersteund en daardoor een ruimte was die enorm gericht was op ons, de artiesten van de tentoonstelling. Het is kortom een ruimte die zeer "uitdagend" kan zijn.

Denkt u dat wij als Westerling kunnen doordringen in het wezen van uw toch Oosterse kunst? Met welke instelling moeten we uw werk bekijken ?
Mijn werken bezitten inderdaad een oosters aspect. Echter, het feit dat ik Oosters ben, wat dat concreet ook betekent, daar moet over gediscussieerd worden. Als je dit oosterse als een soort van aantrekking van schilderwerken en kunstwerken interpreteert, dan zijn de zogenaamde gedachte "ma," de schoonheid van "ruimte/marges" en schetsen/vormen/kleuren die de verbeelding opwekken door één ding te zeggen en tien dingen aan te duiden, hierin vervat denk ik.
Westerse schilderijen zijn zeer monumentaal, en je voelt daarin een energie die alles probeert uit te drukken. Aan de andere kant, het concept van vermindering, maar één ding uitdrukken om zo het geheel weer te geven, dat concept is zeer aanwezig in Oosterse schilderijen heb ik de indruk. Echter, heel erg verfijnde kunst bevat zowel in Oost als West voornamelijk het idee van "ma" en bevat een soort van ruimtelijkheid die zowel Oost als West kan overbruggen denk ik. In die betekenis kan mijn kunst die je "Oosters" kan noemen zeker begrepen worden.
Echter, het voelen van deze "afstand (tussen Oost en West)" op zich is heel erg belangrijk en ik denk dat het aanvaarden van dit verschil tussen culturen ook een onderdeel is van het gedachtegoed van "ma."

Wat zijn de raakpunten én de verschillen tussen uw werk en het werk van Annie Brasseur ?
Annie heeft een lange geschiedenis van contact met de Westerse kunst: haar heel erg lichtvoetige en ritmische aspecten zijn zeer bewonderenswaardig en daar heb ik ook invloed van ondergaan denk ik. 6 jaar geleden toen we een groepstentoonstelling deden had ik haar werken al gezien, en ik vond dat ze een expressieve vrouw is. Daarom ben ik zeer blij dat we nu voor het eerst samen een tentoonstelling konden doen.
Wat de verschillen betreft: aangezien we allebei in verschillende landen geboren zijn verschillen onze concepten en onze drijfveren enzovoort natuurlijkerwijs. Ook, op het vlak van de aanpak van onze werken is er een groot verschil. Als gemeenschappelijke punten kan ik stellen dat we beiden veel nadruk leggen op schetsen. We maken ook allebei werken waarin het ritme in de dingen veel aandacht krijgt.

Is er een wederzijdse beïnvloeding?
Zoals ook het geval is voor andere kunstenaars, en ook met Annie, is er een grote impuls (zoals ik het zou noemen) waarvan ik invloed onderga. Vooral tegenover haar geest die naar uitdaging, nieuwe dingen of uitdagende situaties zoekt, voel ik een enorme eerbied. Haar gedachten ten aanzien van originaliteit en ook haar enorme eerlijke houding ten aanzien van haar eigen gevoelens, daar heb ik ook bewondering voor.

Wilt u als kunstenaar iets 'bereiken' bij uw publiek? Hoopt u hen ergens te 'raken'?
Wat is het doel van een kunstenaar? Wel daarover bestaan er verschillende discussies en ik kan het ook niet simpel in één woord verwoorden maar volgens mij (en dat voel ik al van kindsbeen af) bestaan er zeer veel ontroerende dingen in deze wereld.
Kan ik die bewonderenswaardige dingen, mooie dingen, spannende dingen niet uitdrukken door ze te benaderen? Dat gevoel is sterker dan het soort kunst waarin ik de gedachten binnenin mezelf laat ontploffen… Iets dat ergens buiten, in de natuur, of in de harten van mensen is, dus de dingen die buiten onszelf staan, daar zou ik dichterbij willen komen.
Dit "iets" zou misschien iets goddelijks kunnen zijn, een soort van aantrekking waartegenover jouw eigen krachten ontoereikend zijn, dat zou ik in een bepaalde vorm willen gieten en willen uitdrukken. Dat gevoel zou mijn drijfveer als kunstenaar zijn denk ik.
Die mooie ontroerende dingen zou ik ook heel graag met de mensen willen delen. De gedachte waarin ik mijn eigen filosofie en gedachten, mijn persoonlijkheid en dat soort dingen extreem naar buiten moet brengen via mijn kunstwerken is daarentegen niet zo sterk. Als het mogelijk is, dezelfde ruimte en tijd samen te kunnen delen met de mensen, dan zou ik daar zeer gelukkig mee zijn. Dat is mijn ideaal.

Wat betekent Johan Sebastian Bach voor u?
Deze vraag doet me veel plezier, maar is ook heel moeilijk te beantwoorden. De eerste keer dat ik in contact kwam met Johan Sebastian Bach was in het muzieklokaal van mijn school, via de afbeelding van een pruikdragende ietwat dikkere man. Toen ik naar dat gezicht keek, die eerste indruk was enorm krachtig. Vervolgens, het feit dat hij zulke enorme werken maakt, zorgt dat ik ook een soort van, hoe zeg ik dit, sterke kracht voel bij hem.
Het idee dat "geluid kan omgeving maken" of een grote ruimte creëert rondom de mensen die hen als het ware "inpakt", dat is wat Bach doet volgens mij. Daardoor zouden mijn werken nooit tot zelfs maar aan zijn enkels kunnen reiken. En toch, mijn werken controleren ook een bepaalde ruimte, het is natuurlijk geen drukkende controle, een soort van controle die familiair wordt, die mensen omarmt. Als ik dat soort ruimten zou kunnen creëren met mijn werk zou ik al heel blij zijn.
In die betekenis zijn zijn werken ideaalvoorbeelden voor me.
Ook al kan je niet overzien dat de werken van Bach heel erg constructief van karakter zijn. Vooral zijn gebruik van de basso continuo staat zeer dicht bij hoe schilderijen worden opgebouwd vind ik. Vroeger, toen ik in mijn jonge jaren onderzoek deed naar Paul Klee en nadacht over Klee, die ook violist is en zeer vaak gebruik maakt van muzikale constructies in zijn schilderijen, vond ik dat zeer makkelijk te begrijpen. Nu ja begrip zelf is heel erg moeilijk, maar ik begreep wel dat zijn werken een bepaalde constructie bevatten.
Ook toen ik klein was had ik interesse in wiskunde en wetenschappelijke gedachtegangen, dat soort in de natuur aanwezig zijnde regelmatigheden naar buiten brengen, daar had ik interesse in. In de werken van Bach voel ik dit ook terugkomen en ook in mijn werken door het aanbrengen van een bepaalde constructies vond ik dat er nieuwe expressies konden ontstaan. Vanuit die gedachte ben ik mijn werken gaan maken.

Mag men uw werk 'religieus' noemen?
Hoe ervaar je "religie," dat aspect is er ook denk ik. In het geval van de Japanse cultuur, als je die er bij rekent, is er het Boeddhisme en in mijn geboorteplaats Kyushu is er ook een christelijke invloed. In die betekenis zijn er in Japan Shinto, Christendom, Boeddhisme (en verschillende vormen hiervan), met andere woorden, verschillende soorten godsdiensten.
Daarbinnen, (om het een beetje negatief uit te drukken) de "besluiteloosheid," op het vlak van "om het even wat te accepteren ", op dat vlak is Japan wel een interessant land denk ik. Verschillend van een land met één godsdienst, hetzij Katholiek, of met andere woorden Christendom, hetzij Islamitisch, hebben Japanners het vermogen het onduidelijke, het ambigue in zich op te nemen.
In die betekenis zijn mijn werken op een bepaald vlak wel "religieus". Kunstwerken kunnen de geest purifiëren, zorgen voor dieper begrip, maken het hart van de toeschouwer plechtig, kunnen een soort ontroering diep in het hart overbrengen. Op dat vlak bezitten ze een soort van religieuze kracht denk ik. Maar, een soort van religieus aspect waarbij je op een duidelijke manier "God" kan voelen, dat hebben mijn werken niet denk ik. Eerder, het gevoel alsof je in een grote natuur wordt binnengezogen…